BAYIR-BUCAK TÜRKMEN ÂŞIKLARINDAN ALİ MOLLA MUSA

BAYIR-BUCAK TÜRKMEN ÂŞIKLARINDAN ALİ MOLLA MUSA

Hüseyin Kürşat TÜRKAN*

Ayşe ÇELİK KAN**

Özet

 Bayır-Bucak Suriye topraklarında Türkmenlerin çoğunlukta olduğu, Türkiye ile

sınırını Türkmen Dağı denilen dağın çizdiği bir beldedir. Suriye’de çıkan savaş sonucu

topraklarını terk etmek zorunda bırakılan Türkmen soydaşlarımız Türkiye’de onlara

özel kurulan Hatay/Yayladağı Türkmen kampına yerleştirilirler. Çoğu arkasında

kardeşini, babasını, evladını bırakarak Türkiye’ye gelmiştir. Geride kalıp eli silah tutan

her vatanperver Türkmen vatandaşı, vatanım dediği Bayır-Bucak’ı korumak, onun için

savaşmak bir karış toprağı ölene dek düşmana teslim etmemek için canlarını ortaya

koymaktadırlar. Bu duygu onların bizzat Türk olmasıyla ilgili ve ilişkilidir.

 Ana yurdundan nesillerdir çeşitli nedenlerle sürgüne maruz kalan Türkler, Orta

Asya’dan Anadolu’ya dek kendilerine vatan olabilecek toprakları aramış, buldukları

yerleri de kendilerine yurt edinmiş ve canlarından aziz bilip namus olarak gördükleri bu

toprak parçalarını canları pahasına savunmuşlardır. Bayır-Bucak Türkmenleri de yurt

bildikleri topraklarından göçmek zorunda bırakılmışlardır. Türkiye, onlar için ne kadar

ikinci bir anayurt olsa da onlar, kendi topraklarını özlemekten geri kalamamışlardır. Her

devirde olduğu gibi günümüzde de bu özlemi saza söze dökmeyi uygun bulan âşıklar

yetişmiştir. Âşıklık geleneğinde halkın derdi de sevinci de âşığın olmuş, âşık bir nev’i

halkın duygularına tercüman olmuştur. Tarihî seyir içerisinde Bayır-Bucak’ta yetişen

halk şairleri içerisinde Bayır’ın Gebere Köyü’nün yetiştirdiği ve diğer köylerdeki

* Dr. Öğr. Üyesi, Mustafa Kemal Üniversitesi, Fen-Edebiyat Fakültesi, Türk Dili ve Edebiyatı Bölümü, khturkan@gmail.com

**Yüksek Lisans Öğrencisi, Mustafa Kemal Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Türk Dili ve Edebiyatı (Halk Bilimi) Tezli Yüksek Lisans,

aysekancelik@gmail.com

 temsilciler tarafından da bilinen ve sevilen Âşık Ali Molla Musa yer almaktadır. İlgili

çalışmada Bayır-Bucak ile ilgili genel bilgiler verildikten sonra çalışma, özellikle Âşık

Ali Molla Musa’nın şiirlerinin muhteva yapısına yönelik olacaktır.

 Giriş

 Bugün Suriye adıyla anılan ülkede yaklaşık 3,5 milyon Türk (Türkmen) yaşadığı

tahmin edilmektedir. Aslında Dağıstanlı, Çerkez, Karaçay gibi akraba topluluklar ve

diğer Türk boyları ile birlikte yaklaşık 8 milyon soydaşımızın yaşadığı bir coğrafyadır.

Bu insanlar, bu coğrafyada, en az bin yıldan bu yana, kendi devletlerini kurarak,

egemen, hür ve efendi olarak ve yaşadıkları toprakları vatan bilerek yaşamaktadırlar. Bu

durum tüm Ortadoğu’da; Irak’ta, Suriye’de, Filistin’de, Lübnan’da bir tarihi gerçektir.

Yine bir gerçek var ki bugün, bu insanlar ıstırap içinde ve yoğun bir Arap kültürü

asimilasyonunun acımasızlığı altında yaşamaktadırlar. Suriye Türkleri bugün rejimin

vahşi saldırıları karşısında müdafaasız ve çaresiz kalmış, birçoğu yurdunu, köyünü terk

etmiş, yaklaşık 10.000 Türkmen hayatını kaybetmiş, on binlerce insan ise yaralanmıştır.

Üç yüz bin civarında Türkmen ise başta Türkiye olmak üzere komşu ülkelere sığınmıştır

(http://suriyeturkmenmeclisi.org/tr/6-suriye-ve-tuerkmen-gercegi). Bayır ve Bucak

Suriye’nin Lazkiye şehrine bağlı beldelerdir. Bu beldelerde çoğunluğu Türkmenlerden

oluşan halkın, temel geçim kaynağı tarım ve hayvancılıktır. Halk kültürel olarak

Türkiye’den kopuk değil aksine gelenek ve göreneklerine çok bağlıdırlar. Türkmen

Dağı Türkiye ile Bayır-Bucak’ı ayıran ve sınırı çizen bir konumdadır. Bu dağdan

Türkiye hasretini gidermeye çalışan Türkmenler Hatay Yayladağı ilçesini görerek bu

özlemlerini dindirmeye çalışmaktadırlar. Suriye savaşında yurtlarından ayrılan

Türkmenler Hatay Yayladağı ilçesinde bulunan YİBO Kampında barınmaya

başlamışlardır. Yayladağı kampına yerleştikten sonra her gün kendi evini barkını

özleyen Türkmenler bu dertlerini anlatmak için saza ve söze sarılmışlardır (KK2).

Türkmenlerde âşıklık geleneğini temsil eden âşıklar Yasin Şiho, Muhammet Omar,

Yasin Özbayır, Muhammet Ömer Kabakçı, Nizar Ablak gibi âşıkların şiirleri İsmet

Bozoğlan (2017)’ın “Dünden Bugüne Suriye Türkmenleri I, Bayır-Bucak Türkmenleri”

adlı yöreyi anlatan tek kitabında verilmiştir.

A. Tarihsel Süreçte Bayır-Bucak Türkmenleri

 En eski topluluklardan biri olan Türkler, aşağı yukarı dört bin yıllık mazileri

boyunca Asya, Avrupa ve Afrika kıtalarına yayılmış büyük bir millettir. Orta Asya’daki

anayurttan etrafa yaptıkları sürekli göç hareketleri Türklerin dünyanın birçok yerinde

bulunmalarının hâkim millet olmalarının söz sahibi olmalarının ve Türk kültürünü o

bölgelere taşımalarının önünü açmıştır (Kafesoğlu, 2005: 41). Tarih içerisinde Suriye’ye

gerçekleşen Türk göçlerini incelediğimiz zaman göçlerin çok çeşitli zamanlarda

birbirinden farklı sebeplerle gerçekleşmiş olduğunu görmekteyiz. Suriye Türklerinin

bugünkü durumlarına bakıldığı zaman Suriye Türkleri dillerini ve benliklerini koruma

ve farkındalık yönünden çeşitlilik arz etmektedir. Suriye’ye yerleşmiş olan Türkler

bölgeye farklı zaman ve nedenlerle yerleşmiş olan Kıpçak Türkleri ve Oğuz Türkleridir.

Tarihçilerin hemen hepsi Küçük Asya’ya Selçuklular ile birlikte gelen Türklerin Dokuz

Oğuz olduklarını dile getirmektedir. Türkmenlik yerleşik hayatta yaşayan Sasanilerin

İslamiyet’i kabul eden Oğuzlara taktıkları bir ad (Güvenç, 1993: 103) olma ihtimali çok

yüksektir.

 Suriye’de ilk Türkmen yerleşmesinin daha çok Halep ve Lazkiye şehirleri ile

bunların kuzeyindeki bölgede olduğunu görmekteyiz (Sevim, 1969: 563- 569). Ayrıca

Şam, Humus, Tartus, Rakka’da; Güney Suriye’de Suveyda, Kuneytra’da Daraa ve Nava

bölgesi de dâhil olmak üzere diğer bölgelerde de çok sayıda bir Türk nüfusu vardır. 1063

yılında Türkmenler’in Suriye’yi fethinden itibaren, 1918 yılında Osmanlı-Türk

kuvvetlerinin Halep’in kuzeyine çekilişlerine kadar; 900 yıla yakın bir müddet Suriye,

Bayır-Bucak Türkmen Âşıklarından Ali Molla Musa

Türk hâkimiyetinde kalmıştır. (Kafalı, 1973: 32-33). Fransa, Suriye’yi tamamen kontrol

altına aldıktan sonra 1 Eylül 1920’de, 1916 tarihli Sykes- Picot Antlaşması gereği

oluşturulması düşünülen doğu-batı bölgeleri yerine daha küçük dört ayrı yönetim birimi

kurmayı uygun görmüştür. Şam, Halep, Alevi ve Büyük Lübnan adı verilen bu

bölgelerle beraber İskenderun sancağı idari özerkliğini koruyarak Halep bölgesine

bağlanmıştır. Ancak İskenderun Sancağı, Cisr eş-Şuğur ve Ordu (Yayladağı) kazalarının

güneyindeki Bayır-Bucak, Cebel al-Akra nahiyelerinin bağlanması ile genişlemiştir. Bu

sayede Türk nüfus, toplam nüfusun içerisinde eritilmiştir (Bozoğlan, 2017: 23). BayırBucak Türkmen Bölgesi Suriye’nin Lazkiye şehrinde yer almakta ve Hatay ili

Yayladağı ilçesi sınırına güneybatı uzantılı bir alanda bulunmaktadır. Bayır-Bucak

Türkmen Bölgesi; Bayır, Bucak ve Kesep olmak üzere üç bölgeden oluşmaktadır. Bu

bölgelerde yer alan köyler, bölgedeki diğer köylerden daha büyük ve gelişmiş olan

nahiye olarak adlandırılan yerleşim merkezlerine bağlıdırlar. Bayır Bölgesi’ndeki

nahiye Rabi’a, Bucak bölgesindeki nahiye Kestel Mua’f ve Kesep Bölgesi’ndeki nahiye,

bölgeyle aynı isimdeki Kesep nahiyesidir. Bölgelerdeki tüm resmî işlemler adı geçen

nahiyelerden yapılmaktadır. Bucak bölgesi, Lazkiye şehrinin Akdeniz civarında yer alan

bölgesidir. Bölgenin Türkiye ile bir sınırı bulunmamaktadır. Bölgede yer alan yerleşim

yerleri Türkmenlerden ve rejim taraftarı Alevilerden oluşmaktadır. Bölge 2011

öncesinde çok sakin bir yer olup Suriyelilerin tatil için geldikleri bir turizm şehri

konumunda yer almaktadır. Maddi durumu iyi olan Suriyelilerin birçoğunun bölgede

yazlık evleri bulunmaktadır. Bölgede yer alan Türkmen ve Alevi köyleri karışık bir

şekilde yer almaktadır. Türkmen köyleri ayrı bir yerde Alevi köyleri ayrı bir yerde

değildir . Bölgede yer alan Alevi köylerinin sayısı Türkmen

köylerinden daha azdır. Bayır Bölgesi tamamı Türkmen köylerinden oluşan bir bölgedir.

Kesep, Bayır-Bucak Bölgesi içerisindeki en küçük bölgedir. Akdeniz’e ve Türkiye’ye

sınırı olan bir yerdir. Tamamıyla bir turizm bölgesi olup Ermenilerin yaşadığı yerleşim

yerlerinden oluşmaktadır. Bölgede Acısu (Nıbeal Mır), Nebain, Samra, Vadi Ezhar ve

Kesep köyleri yer almaktadır. Kesep bir turizm bölgesi olduğu için diğer şehirlerde

yaşayan Suriyelilerin yazlık evlerinin bulunduğu bir yerdir (KK1).

B. Âşıklık Geleneğine Dair

 Âşık edebiyatı, bu geleneğin vefakâr temsilcileri âşıklar tarafından XV.

yüzyılın sonlarından günümüze kadar zenginleştirilerek getirilmiş, millî kültürümüzün

ve güzel Türkçemizin tüm zenginliklerini içinde bulunduran önemli bir kültürel

etkinliğimizdir. Kadim milletler içinde çok köklü bir tarih ve medeniyete sahip olan

Türk milleti, evrensel medeniyete de çok büyük katkılar sağlamış olan, kültürünü çağdaş

medeniyet seviyesine ulaştırabilen nadir milletlerden birisidir. Bu sebeple, güzel

sanatlardan hangisi söz konusu olursa olsun, onların evrensel ve genel geçer oluşum

şartları, her zaman Türk kültürü için de geçerli olmuştur. Bu kültürel oluşum, hem

kendine özgü hem de evrensel şartlara uygun bir gelişme göstermiştir. Âşıklık geleneği

ve Türk halk şiirinin doğuşu ve gelişiminde de aynı özellikleri görmek mümkündür.

Türkler dünya coğrafyası üzerinde sık sık yurt değiştirerek çok geniş bir alana

yayılmışlardır. Birçok kültür ve dinin etkisi altında kalarak farklı uygarlıklar

yaşamışlardır. Bunun sonucunda Orta Asya’dan günümüze değişen ve gelişen geleneğe

bağlı bir edebiyatımız olmuştur (Günay, 1992: 3). Anadolu’da âşık adına, 13. yüzyıldan

sonra rastlamaktayız. Türkçe ışık, Arapça seven ve gönül anlamına gelen “âşık”

sözcüğü, önceleri İslâmî şiirler söyleyen şairler tarafından kullanılmaya başlanmış, daha

sonra saz şairlerinin hepsi “âşık” adını almışlardır. Veled Çelebi, “ışk” ve “âşık”

sözcüklerinin Türkçe ışık sözcüğünden geldiği kanısındadır (Dizdaroğlu, 1969: 18).

Âşıklık geleneği Türk kültüründe önemli bir yer tutmaktadır. Âşık, bulunduğu ortamın

sözcüsüdür. Âşıklık geleneği yüzyılların deneyimlerinden süzülerek biçimlenmiş belirli

kuralları olan şiirin kalıcı ve etkileyici özelliğinden kuşaktan kuşağa aktarılan bir

değerler bütünüdür. Âşık Edebiyatı, sözlü gelenekte yaşatılan bütün ürünler ile beslenir.

Âşık şiirinin özünde bağlı bulunduğu kültüre ait örnek değerler ve ahlak anlayışı yatar.

Din, gelenek ve güncel yaşam âşık edebiyatını besleyen diğer kaynaklardır. Âşıklar,

sazlı (telden), sazsız (dilden), doğaçlama yoluyla, kalemle (yazarak) veya birkaç özelliği

birden taşıyan geleneğe bağlı olarak şiir söyleyenlere “âşık”, bu söyleme bicine “âşıklıkâşıklama”, âşıkları yönlendiren kurallar bütününe de “âşıklık geleneği” adını veriyorlar

(Artun, 2008: 7). Âşık edebiyatının kökenlerini en eski halk şairleri olan Kam /

Şamanlara kadar götürmek mümkündür. Kam, şaman, baksı, oyun, akın, ozan gibi adlar

verilen gelenekli şiir temsilcileri, halk şairliği yanında, yüzyıllar boyunca toplumun

değişen sosyal ihtiyaçlarına göre farklı işlevler de yüklenmişlerdir (Durbilmez 2008:

15).

 Âşık edebiyatı, ozan-baksı geleneğinin Anadolu’da yaşama biçiminin

değişmesiyle ortadan kalkması üzerine 15.yüzyıldan sonra Anadolu’ da başlamıştır.

15.yüzyıldan sonra Anadolu’da ozan-baksı geleneğinin bir devamı olan âşık edebiyatı

başlamış ozanın yerini âşık kopuzun yerini ise “bağlama, çöğür, cura, tambura, vb.”

almıştır (Köprülü, 1989: 57). Âşıklık geleneği ve âşık edebiyatı bağımsız bir sosyokültürel bir kurum kimliği ile ortaya çıktığı 16.yüzyıldan günümüze kadar Türk kültür

yaşamının içinde yer alan bütün ögeleri içine alan Türk kültürünün bütün katmanlarınca

özümsenen bir kurum olmuştur. Türk sosyo-kültürel yapısı içinde oluşan serbest ve

zorunlu kültür değişmeleri işlevsel yönden âşıklık geleneğine önemli bir kaynak

olmuştur (Çobanoğlu,1999: 54). Milli öze bağlı epik şiir söyleyen ozan-baksılar,

Bayır-Bucak Türkmen Âşıklarından Ali Molla Musa

 Anadolu’da yeni kültürel kimlikle yeniden şekillenen Türk edebiyatında yerini âşık tarzı

şiirin âşıklarına bırakmışlardır (Eraslan,1994: 114). Âşık tarzı şiir geleneği, ata yurdu

Türkistan’dan IV. yüzyıldan başlayan ve XIV. yüzyıla kadar fasılalarla devam eden göç

macerasında Türk nüfuz ve nüfusunun bulunduğu yerlere taşınmıştır (Özarslan, 2001:

55). Bu yerlerden biri de Bayır Bucak’tır. Bayır- Bucak bölgesi âşık tarzı şiir geleneğini

aktif olarak hem saz şairi hem de halk şairi olarak sürdürmektedir. Bölgede tanınan

âşıklar; Muhammet Omar, Yasin Özbayır, Muhammet Ömer Kabakçı, Yasin Şiho,

Nizar Ablak, vd. Âşıklık geleneği içerisinde ilk temsilcilerinden başlayarak günümüze

kadar pek çok âşık yetişmiştir. Bu âşıklar arasında saz çalıp irticalen şiir söyleyenlerin

yanı sıra saz çalmayıp şiir söyleyenler de vardır. Özellikle son zamanlarda öğrendiği saz

çalmayla irticalen şiir söyleyen âşıklarından biri de Bayır-Bucaklı Türkmen âşık, Ali

Molla Musa’dır.

C. Âşık Ali Molla Musa

1. Hayatı

 Âşığın adı Ali Molla, soyadı Musa’dır. On bir kişiden oluşan bir ailenin ikinci

çocuğudur. Soy isimleri, sülale dedelerinin Musa ismini kullanmalarına dayanmaktadır.

Ali Molla Musa, 1970 yılında Kasım ayının yirmi ikisinde (Ramazanın ikinci günü)

Türkmen dağı Bayır ile adlandırılan Gebelli beldesine tabi olan Gebere Köyü’nde

dünyaya gelmiştir. Soy kütüğü, Konya Karaman’a dayanmaktadır. Âşığın babası Halil

Molla Musa, annesi Güllü Karahasan’dır. Âşığın babası 1961’den beri iğneci olarak

anılmaktadır. Âşık, eşi Fatma Bozoğlan ile 02.11.1995 tarihinde evlenmiştir. İki erkek

çocuğa sahip olan âşığın büyük oğlu Isparta Süleyman Demirel Üniversitesinde öğrenim

görmektedir. Küçük oğlu ise Yayladağı Türkmen kampında kurulan lisede son sınıf

öğrencisidir. Ali Molla, ilkokul ve ortaokulu Gebelli beldesinde okumuş, liseyi şehre

inerek devam ettirmeye çalışmıştır. Babasının ekonomik durumu yetersiz olduğu için

liseyi bitiremeden bırakmak zorunda kalmıştır. Ailesine yardımcı olabilmek için askere

gidene kadar çalışmıştır.

 Askerlik çağı gelen Âşık Ali Molla Musa, Dera ilinde iki buçuk yıl tank

topçusu olarak vatan borcunu yerine getirir. Ali Molla Musa on dokuz yaşındayken,

askerlik döneminde nişanlanır. Askerden dönünce yoklukla boğuşan âşık, ilk şiirini

1994 yılında kaleme alır. İlk şiirinin ismi “Yoksul İnsanın Sözleri” dir. Yoksulluk dolu

günleri devam eden âşık, ailenin çalışan tek ferdidir. 1996’da devletin köylerde

başlattığı bir proje kapsamında orman ve yangın söndürme (itfaiye) memuru olarak işe

başlamıştır. İşe başladığında henüz yeni evli olan âşık, orta doğuda gelişen olaylar

dolayısıyla olağanüstü hâl ilan edilince devlet yönetimi askerlik yapmış olan herkesi

özellikle de tank şoförleri ve top atıcılarını göreve yeniden çağırmıştır. Âşık Ali Molla

Musa’da tekrar askere döner ve verilen emiri yerine getirir.

2. Âşıklığı

 Ali Molla Musa, on bir on iki yaşlarında eşi Fatma hanıma sevdalanır. Yedi yıl

boyunca bu sevda âşığın duygu dünyasını derinden etkiler ve şiir söylemeye başlar.

Âşık, on dokuz yaşına geldiğinde tam manasıyla âşık olmuş ve âşıklık geleneğine uygun

şiirler söylemeye başlamıştır. İlk şiirini 1994 yılında “Yoksul İnsanın Sözleri” ismiyle

yazmıştır. Evlilikten hemen sonra “Âşıklık Hayatı Nerede Başladı ve Nasıl Kavuştu”

adlı destanını yazmıştır.

 Âşıklık geleneğinde yüzyıllar boyu yaşatılan unsurların en önemlilerinden biri

de usta-çırak ilişkisidir. Âşıklar, genellikle bir usta âşığın yanında onun çırağı olarak

yetenekleri ölçüsünde olgunlaşırlar. Gelenek gereği icracılık ve âşığın şairlikteki ustalığı

için üstat da denilen bir âşığın yanında ders almaları gerekmektedir. Genç âşığın

ustasının yanında çok büyük bir sabır göstermesi gerekmektedir. Sabrın sonunda çırak,

ustasının hayır duasını alarak tek başına halk önüne çıkma iznine kavuşur. Bu bağlamda

kuşaktan kuşağa aktarımda önemli bir vazife gördüğü yadsınamaz bir gerçektir. Gel

gelelim Âşık Ali Molla Musa’nın herhangi bir ustası olmamıştır, demek doğru bir ifade

değildir. Karacaoğlan, Dadaloğlu, Âşık Reyhani, Yasin Şiho, Muhammet Ömer

Kabakçı, vb. gibi âşıklardan etkilenmiştir. Özellikle Âşık Reyhani’nin onun sanatında

büyük bir etkisi olduğu söylenebilir.

 “Âşıklar, düz konuşmayla bir şiir söylemeyi ‘dilden söylemek’, saz eşliğinde

şiir söylemeyi de ‘telden söylemek’ şeklinde ifade etmiştir. Bununla âşığın şiirine eşlik

eden sazın, şiirden ayrılmaz bir unsur olduğu anlaşılır. İlk âşıklar, çöğür adı verilen

sazı çaldıklarından kendilerine ‘çöğürcü’ adı verdiği görülmektedir. Halk toplulukları

karşısında saz eşliğinde şiir söyleyen âşıklar, hangi bir konuda topluluk önünde saz

çalıp doğaçlama şiir söyleme özellikleriyle övünürler.” (Artun, 2014: 59-60). Âşıklık

geleneğinde önemli bir unsur olan saz, âşık için ilhamı kamçılayan bir objedir. Âşık Ali

Molla Musa, solak olduğu için kendisine uygun bir saz bulamamıştır. Bulduğunda da

parası yetmediği için alamamıştır. Babasının ekonomik durumu da saz almaya elverişli

olmadığı için âşık, saz çalamamaktadır. Âşıkla birebir görüşüldüğünde daha yeni saz

aldığını ve yeni yeni çalmaya başladığını beyan etmiştir. Diğer taraftan Suriye de saz

çalmak yerli halk tarafından garip karşılanmaktadır. Bunun sebebi sazın sadece gece

kulüplerinde eğlence maksadıyla çalınmasından kaynaklanmaktadır (KK3).

 “İslamiyet’in kabulünden sonraki metinlerde, Türk şairlerinin şiirlerinde ad

ve mahlas kullanma yaygın olarak görülür. Yusuf Has Hacip ve Edip Ahmet’le başlayan

bu gelenek, Ahmet Yesevi ve Hakim Süleyman Ata ile devam eder; Ahmet Fakih ve Yunus

Emre’ye kadar gelir. XIII. ve XIV. yy.’dan itibaren, divan ve halk şiirinde kendisini

gösterir. Çağlar boyu sistemli bir şekilde gelişen bu gelenek, bugün yalnızca halk

şiirinde yaşamaktadır.” (Gözler, 1986: 6). Âşıklık geleneğinde mahlas, önemli yere

sahip olan kuraldır. Âşık Ali Molla Musa, mahlasını kendisi seçmiştir. Bu geleneğe

bağlı kalan Âşık Ali Molla Musa, “Âşık Ali ve Molla Musa” mahlaslarını alıp

kullanmıştır.

3. Ali Molla Musa’nın Şiirlerinde Muhteva

 Âşık Ali Molla Musa’nın 13 adet sekizli ve 23 adet on bir heceli şiiri

mevcuttur. Geriye kalan şiirlerinden 7 adeti on ikili, 5 adet şiiri ise on üçlü hece ölçüsü

ile yazılmıştır. Âşık şiirlerinde daha çok döner ayak kullanmıştır. Mahlas olarak “Âşık

Ali” ve “Molla Musa” mahlaslarını kullanmıştır. Âşığın şiirlerinin dörtlük sayıları

genelde “3, 4, 5, 6, 7, 8, 9, 11, 12, 13, 16, 18” olarak görülmektedir. Âşığın

ulaşabildiğimiz 71 şiiri mevcuttur ve bu şiirlerine atışma, mektup, muammalar da

dâhildir.

 Halk edebiyatında şiirler, içeriklerine, yönelişlerine, doğa ve toplum

karşısında aldıkları tavırlara göre çeşitli bölümlerde incelenebilir. Halk edebiyatında

aşk, doğa, din, toplum, rintlik, yiğitlik temaları işlenmiştir. Âşıklar, şiirlerinde çok çeşitli

bireysel ve toplumsal konuları dile getirmişlerdir. Halk şiirinde konular, başkaldırı

silahlı ayaklanmadan, felsefi düzlemde karşı çıkışa, belirli olumsuz tiplerin

eleştirisinden doğa güçlerinden yakınmaya kadar geniş bir alanı kapsar. Halk her türlü

duygu, düşünce, dilek, iş ve eylemlerini şiirlerle dile getirmiştir (Türkan, 2017: 26).

Âşık Ali Molla Musa, şiirlerinde çeşitli konuları işlemiştir. Burada âşığın işlediği

konular, muhteviyat açısından ele alınıp başlıklara ayrılarak yorumlanacaktır. Bu

çalışmada şiirlerin tamamı değil belirli dörtlükleri seçilerek verilmiştir. Âşığın

şiirlerinden bazı örnekler ise çalışmanın en sonunda bulunmaktadır.

3.1. Millî Duygular

 Türkler sadece üzerinde yaşadıkları kara parçasını yurt edinmemişlerdir.

Onlar için vatan Adriyatik’ten Çin Seddine kadar olan coğrafyayı içine almaktadır. Bu

düşüncede Kızılelma ve Turan ülküsüyle ilgilidir (Turan, 1996: 39). Buradan hareketle

Türklerin sadece Türkiye Türklerinden ibaret olmadığı ve dünya coğrafyasının farklı

noktalarına yayıldığı söylenilebilir. Suriye’nin Lazkiye yöresinde Türkmenlerin yoğun

olarak yaşadığı yerlerden birisi de kuşkusuz Bayır-Bucak’tır. Söz konusu yer, Türk

kültür ve töresinin temsil edildiği alanlardandır.

Molla Musa, millî duyguları yoğun bir şekilde hissedip bunu şiirlerine

yansıtmış birisidir. Onun şiirlerinde millet ve vatan, sadece kavram olarak değil;

yaşayan ve yaşatılan duygular olarak da yer almıştır. Yüce Türk milletinin bir mensubu

olmaktan yani Türk olmaktan gurur duyan âşık, birçok şiirinde bunu dile getirmiştir.

“Mekân tutamak burada

Er meydanı var orada.

Ana kuzuları yörede

Dağlarımız bizi bekler”

 Hatay/Yayladağı kampına gelen âşık, vatanım dediği, doğup büyüdüğü,

evlenip yuva kurduğu yerleri düşmana bırakmayı kendisine asla yediremez. Türkiye’yi

çok sevmesine rağmen vatan özlemini iliklerine kadar hisseden âşık, namusu olarak

gördüğü ata toprağını savunmak için birçok kez cephede kanı pahasına bulunmuştur.

Vatan hasretinin köpüren duygularını “Bizi Bekler” şiiriyle dile getirmiştir.

“Hele bir kahraman anlatam size

Ah, sizler de dargın olmayın bizlere

Ahmet Mısri derler görünür göze

Nur gibi parlıyor onun yüzleri.

Altmışından bitmiş yetmişe girmiş

Allah yoluna dört şehit vermiş

Bayır Bucak’ı ne kadar severmiş

Ah, onun için yanmıştır özleri.”

 Ahmet Mısri, Gebelli Köyü’nden 65-70 yaşlarında birisidir. Oğlu, torunu,

ağabeyinin oğlu, kız kardeşinin oğlu dâhil olmak üzere hepsini savaşta şehit vermiştir.

Şehit düşen akrabalarının çocuklarını tek bir çadıra toplayan Ahmet Mısri, bütün

torunlarına ve sülalesine kol kanat geren bir lider olmuştur. Bu durumu bilen ve şahit

olan âşık da göğsü iman dolu vatan evladı Ahmet Mısri’ye ithafen “Ahmet Mısriy’e

Öğüt” isimli şiirini yazmıştır.

“Kimse rengin soldururum sanmasın

 Şehidimin kanı sende al bayrak

Dalgaların rüzgârlardan sanmasın

Tüm Türklüğün canı sende al bayrak

Seni methetmeye yetmiyor sözler

Yıldızın hilalin sırların gizler

Ayrı düşen Türkler yolların gözler

O Türklüğün canı sende al bayrak

İslamiyet sana açmış kucağı

Sensiz tütmez mazlumların ocağı

Sende özlemişsin Bayır Bucağı

Bayır Bucak şanı sende al bayrak”

 Âşık Ali Molla, yukarıdaki mısralarda Türk milletinin kanı ile oluşturduğu al

yıldızlı al bayrağı kendi bayrağı bilmiş, onun gölgesinde toplanma bilincinde olan bir

âşıktır. Çeşitli nedenlerle dünya coğrafyasının farklı noktalarına yolları düşen Türk

milletini tek bir çatı altında birleştirme umuduyla bayrağa seslenen âşık, İslamiyet’in

yayılmasında, mazlumlara kol kanat germesinde de bayrağa sembolik anlamlar

yüklediği görülmektedir.

“Türklük şanımızdır İslam dinimiz

Vatan için helal olsun kanımız

Torunlara kalsın şanımız

Tekbiri tevhidi çatalım gençler.

Bayır Bucak gençler bizim sılamız

Geçilmez ikinci Çanakkale´miz

Bölünürsek artar bizim belamız

Düşmanı denize yitelim gençler.

Moskofa Mecus’a bir ders verelim

Ecdadın yolunda bizde duralım

İslam âlemine kanat gerelim

Hak yoluna canı satalım gençler.”

 Türk tarihinin ince detaylarını bilen Ali Molla, tarihe karşı olan sevgi ve

hassasiyetini her defasında büyük bir onurla dile getirmekten geri durmamıştır. Türk

tarihine karşı olan bağlılığını sadece şahsiyetlere değinerek değil “Çanakkale Savaşı,

İzmir’in Kurtuluşu, Rus Savaşları” gibi olaylara değinerek de vurgulamıştır.

“Elde fırsat dilde ruhsat var iken

Gelin Türkmen eli birlik olalım

Hayatımız çadırda dar iken

Gelin Türkmen eli birlik olalım

Bizi bölüklemek isteyenler çok

Neden hiç bir yerde mekânımız yok

Boş sözlere zaten karnımız tok

Gelin Türkmen eli birlik olalım.”

 Orta Asya’dan kitleler hâlinde değişik coğrafyalara dağılan Türkler,

konargöçer hayatı uzun zaman devam ettirmişlerdir. Yerleşik hayata geçtikten sonra da

birlik ve beraberliklerini her duruma karşı korumayı bilmişlerdir. Âşık Ali Molla,

verilen dörtlüklerde bu tarihi gelişime atıfta bulunarak çadır hayatına ve konargöçerliğe

değinmiştir.

“Ay yıldızlı bayrağa biz de bakalım

Secde mührünü alnımıza takalım

Tek vatan tek bayrak gölgesinde kalalım

Gelin Türkmen eli birlik olalım.

Atamız Osmanlı Ecdadımız Selçuklu

Dönelim vatana elimiz Sancaklı

Bizi gören desin Bayır Bucaklı

Gelin Türkmen eli birlik olalım.”

 Âşık, tek bayrak altında toplanarak tek vatan, tek millet mücadelesi için birlik

olmanın üzerinde durmuştur. “Selçuklu ve Osmanlı” devletlerini örnek gösteren âşık,

aslını neslini unutmayan bir milletin neslinin ne yaptığına bakarak birlikte güçlü

olunduğunun bilincini aşılamaya çalışmıştır. Bayır-Bucak’ı düşmandan

temizleyebilmek içinde böyle bir bilince ihtiyaç duyulmaktadır.

3.2. Dinî Duygular

 İslâm, sanat ve edebiyat açısından bakıldığında, bir medeniyetin adıdır. Bu

medeniyet, her hususta olduğu gibi zevk ve edebiyat hususunda da farklı dilleri konuşan,

farklı edebiyatlara sahip olan Müslüman milletleri etkisi altına almıştır (Yılmaz, 2017:

17). Âşık edebiyatında da bu etki hissedilmektedir. Yaradan’ı sevmek insanı sevmenin

en başında gelmesi sebebiyle Yunus Emre’nin “yaradılanı sev yaradandan ötürü”

sözüyle pekiştirilebilinir. Her şeyde Allah’ın tecelli etmesi bilen ve gören âşık için

şiirlerinde işlemesi kaçınılmaz bir konu olmuştur (Türkan, 2017: 228).

“Hiçbir ağaç koku vermez

Ucunda bir gül olmasa

Bülbüller orda durmaz

Başında bir dal olmasa

Bin çiçek dolansa arı

Petek rengi olsa sarı

Kovanın olmaz değeri

İçindeki bal olmasa”

 Verilen şiirde âşık, Yunus Emre’nin; “Yaratılanı severim yaratandan ötürü”

deyişini mısralarına aksettirmiştir. Ağacın, gülün, bülbülün, arının bir vesileyle

yaratıldığı ve bunların tek başlarına bir anlamlarının olmadığı üzerinde durulan

satırlarda Yüce Allah’ın hikmetinin ne kadar engin olduğu anlatılmıştır.

“Kalbimi nurlandır hakkı göreyim

Neredeyse ben de orada durayım

Yoluna bu tatlı canı vereyim

Hak yoluna giden ize kavuştur.”

 Molla Musa “Dilek” adlı şirinde bu dünyada haramdan sakınıp İslam’ın

gereklerini yerine getirerek öteki dünyaya hazırlık yapmaktan bahsetmiştir. Bu

hazırlıkta bir arayışta söz konusudur. Kendini Hak yoluna adamış bir iz bulup ona

bağlanıp o yolda can vererek Hakkı görme arzusu taşımaktadır.

“Ne dağ ne tepe aşardı

Sanma küheylan koşardı

Köroğlu’n sırtından düşerdi

Ayağında nal olmasa

Mecnun çölde dolanmazdı

Ferhat kayalar delmezdi

Kerem Aslı’sız kalmazdı

Arada kara çal olmasa”

 Molla Musa, söz konusu mısraları beşerî anlamlarının dışında tasavvufî bakış

açısıyla yorumlanınca anlam kazanacak şekilde yazmıştır. Dikkat çeken bir diğer nokta

ise “Köroğlu, Mecnun, Ferhat, Kerem, Aslı” gibi Türk halk edebiyatı anlatı

kahramanlarını beşeri aşkın dışında ilahî aşk kapsamında ele almış olmasıdır. Bu durum

da âşığın Türk halk edebiyatı kültürüne ne kadar hâkim olduğunu ortaya çıkarmaktadır.

“İman ehli derler bize

Hakka bağlı özümüz var

Tarihi getirin göze

Zafer dolu mazimiz var

Sayısız şehit gazimiz

Yüreklerde var sızımız

Hakk’a bükmüşüz dizimiz

Secde gören yüzümüz var”

 Âşık Ali Molla Musa, Allah’a inanmış onun peygamberine iman etmiş biri

olarak bu duygularını mısralara dökmüştür. İslam’da savaş esnasında ölenlere şehit,

kalanlara gazi denilir. Suriye savaşında kendi topraklarını koruyan Türkmenler, sayısız

şehit vermiş; yüzlerce kadın dul, binlerce çocuk yetim ve öksüz kalmıştır. Ali Molla’nın

ilgili dörtlüklerinde halkının yaşadığı bu durumun çözümü için Hakk’a yönelip

kurtuluşu da Hakk’tan dilediği görülmektedir.

“Kullara yok hesabımız

Hak kelamın kitabımız

İnsanlığa hitabımız

Söylenecek sözümüz var”

 Molla Musa, söz konusu dörtlüğünde ise 17. yüzyılda yaşamış Bağdatlı AleviBektaşi halk ozanı Kul Nesimi’nin; “Rızkımı veren Huda’dır kula minnet eylemem”

mısraıyla aynı anlama gelen bir duygu birlikteliği yaşadığı görülmektedir. Âşık,

dörtlükte kulun kula vereceği hesabın bir öneminin olmadığını asıl hesabın yüce yardana

verileceğini ifade ettiği görülmektedir.

3.3. Sosyal Eleştiri

 Âşıklar, halka yararlı olacak pek çok öğüt şiirini, atasözlerindeki edayla

yazmışlardır. Vefa, yiğitlik, tok gözlülük, cömertlik gibi yüksek ahlâkî değerleri telkin

ederler. Halk, âşıkları Allah’a yakın sayıp sözlerinde keramet arar. Âşık, bazen halkın

öncüsü bazen de savunucusudur. Âşık, halkın uğradığı her türlü haksızlığı, zulmü,

yoksulluk, kıtlık ve hastalıktan duyduğu acıları ve şikâyetlerini şiirlerine yansıtır. Bunlar

bir tür kamuoyunun görüşlerinin yansıtılmasıdır. Âşık, kâmil ve olgun kişidir. Kendi

değer hükümleriyle yaşar. Mal, şöhret ve makamı önemsemez (Artun, 2014: 79). Âşık

Molla Musa da toplumda gördüğü eksiklikleri ve kültürel yozlaşmayı dile getirmiştir.

Bir halk ozanı olarak gördüğü aksaklıkları işlemesi, onun duyarlı bir kişiliğe sahip

olduğunu göstermektedir. Türkmen bir âşık olan Ali Molla, Türkiye’nin gündemiyle

yakından ilgilenmiş Türk anayasasının değişimi için halk oylamasına gidilmesiyle ilgili

düşüncelerini şöyle dile getirmiştir:

“Bir sorum var sana şanlı al bayrak

Eğer dile gelseydin sen ne derdin

Bizi senden kimler eyledi yırak

Gözyaşıyla yattığını gördüm

Benim hakkım olsaydı evet derdim

Açma yaramı âşık Allah aşkına

Yüz yıldır döndüm deli şaşkına

Taşıdılar beni Çankaya Köşküne

Orada turanın bittiğini gördüm

Eğer dile gelseydim evet derdim”

Altı yüz yılda otuz altı paşa

Hâkim idim üç kıtaya toprağa taşa

Ne zaman ırkçılar gelince başa

Devlet-i aliyenin bittiğini gördüm

Eğer dile gelseydim evet derdim”

 Âşık Ali Molla Musa, söz konusu mısralarda 2017 yılında Türk halkının

referanduma gitmesinde oy haklarının olması durumunda vatan ve milletin selameti için

kendisi gibi bütün Bayır-Bucaklı Türkmenlerin de “evet” görüşünde olduğunu dile

getirmektedir.

“Türk, Kürt, Alevi, Laz deyip böldüler

Birde sağ sol kavgasıyla güldüler

Bayır-Bucak Türkmen Âşıklarından Ali Molla Musa

Başka türlü gitmez bunu bildiler

Lozan’ın bizleri güttüğünü gördüm

Eğer dile gelseydim evet derdim

Siyonizm komünizm koymuş kuralı

Hayır diyene veriyor doları

Kimin elinde bunların yuları

Bunun Türk’e Kürdün çattığını gördüm

Eğer dile gelseydim evet derdim”

 Âşık, tek toprakta dil, din, ırk ayrımı yapmadan yaşayan “Türk, Arap, Kürt,

Alevi, Laz” halklarının kargaşa yaşamadan ortak vatan kavramı etrafında

birleşmelerinden duyduğu gururu söz konusu dörtlüklerinde dile getirmiştir. Bu

birlikteliği bozmaya çalışan dış güçlerin yanında iç güçlerin de rolünün olduğu

kanısındadır. Dış güçlerinde etkisiyle bilhassa yemek yediği kaba bile pislemeye çalışan

vatan hainlerine karşı duyarlı her yurttaş gibi kin ve öfke duymaktadır. Âşık, aynı

topraklarda doğup büyüyen bu halkı birbirine kırdırmaya çalışanlara karşı tüm milleti

uyanık olmaya çağırmaktadır.

“Parti tabur liste liste

Plan kalmadı ibliste

Oturduğum her mecliste

Çeşit çeşit yalan gördüm”

 İnsan yaradılışı itibariyle gizemlidir. Bu gizemin içerisinde birçok şeyin

yanında yalan söyleme hastalığını da barındırır. Bu hastalık insanların her daim

gördüklerini, duyduklarını, imrendiklerini bire bin katarak anlatmak ya da olmamış bir

şeyi olmuş gibi gösterme hastalığıdır. Âşık, bu durumu dörtlüğünde beyan etmiştir.

3.4. Güncel Konular

 Âşık edebiyatının en güzel özelliklerinden biri, halkın içinden çıkan ozanların

halkın tercümanı olmasıdır. Toplumun aynası konumunda olan âşık, halkının sevincini,

üzüntüsünü, gamını, kederini, düğününü, cenazesini vb. şiirlerine konu edinir.

Böylelikle bizler âşıklar vasıtasıyla o toplumun ne yaşadığıyla alakadar olabiliriz. Tüm

bunların farkında olan Ali Molla, kendi memleketindeki savaşın yanı sıra Türkiye’deki

olayları da yakından takip etmiştir. Türkmenlerin bizimle aynı duyguları paylaştığını

ifade eden âşık, 15 Temmuz hain darbe kalkışmasında da Türk halkının yanında olmuş

desteklerini bir an bile olsun esirgememişlerdir.

“Türk’e karşı oynandı bir büyük oyun

Sandılar ki kurtlar olmuşlar koyun

Zalim kâfirlere eğmedi boyun

Türk milleti 15 Temmuz gecesi

Şehit kanıyla yoğrulmuş toprağı taşı

Eğeriz dediler Türk denen başı

Tekbir sesi ile titrettiler arşı

Türk milleti 15 Temmuz gecesi”

 Âşık, ilgili dörtlüklerinde şehit kanıyla yoğrulmuş bu toprakların kâfirlerin

kirli oyunlarına sahne olamayacak kadar temiz olduğunu ve asırlardır hür yaşamış Türk

milletine her ne olursa olsun zincir vurmaya çalışanların hazin sonunu dile getirmiştir.

Yani Molla Musa da “Türk’e kefen biçenin ölümünün de korkunç” olacağı hissiyatında

olan bir Türkmen âşıktır.

“Dinleyin Türkler Türkmen’in hâlini

Ayrılık bükmüş onların belini

İhtiyarı, genci, kızı, gelini

Yanınızda bir zaman kalabilir mi?”

 Suriye savaşının patlak verdiği 2011 yılından itibaren yurdumuza Suriye’den

binlerce sığınmacı yerleştirilmiştir. Bu savaşa bir yıl dayanabilen yaşlı ve çocuk

Türkmenler, Türkiye’den sığınma talep etmişlerdir. Hatay/Yayladağı’na kurulan

Türkmen kampına yerleştirilen bu sığınmacılar için âşık, verilen şiirde, anayurt olarak

gördükleri Türk devletinin kendilerine kucak açmasını istemektedir.

“Bir tek babam gördü benim hâlimi

Dört gardaşım dutamadı salımı

Herkes tadacaktır mutlak ölümü

Şehit oldum ana vatan sağ olsun

Höllük mahallesi yasım çekmesin

Söyleyin anama boynun bükmesin

Arkamdan dövünüp ağıt yakmasın

Şehit oldum anam vatan sağ olsun”

 Halep’te Türkmenlerin yoğun yaşadığı bölgelerden biri Çobanbey diğeri

Lazkiye şehir merkezinde Halit Ali Cümmel (Deveci Ali’nin Mahallesi) Mahallesi’dir.

Halep şehir merkezinde de Türkmenlerin yoğun yaşadığı bölge Höllük ve

Haydariye’dir. Höllük’te yaşayan Firaz Derde isimli bir genç 2016-2017’de

Türkiye’den giden yardımları orda kalan insanlara dağıtma görevini üstlenmiştir.

Uçaktan atılan varil bombası gıda dağıtımı yaptığı esnada aracına isabet eder ve Firaz

Derde şehit olur. Bu olayı duyan âşık, hemen duygularını dörtlüklere döker.

“Tunus´ta bir genç kendini yaktı

Onun küllerinden bir bahar doğdu

Dünya âlem bu işe şaşırıp baktı

Bu bir Arap baharı dediler buna.

Bu bahar bir sele dönüştü

Millet bunun peşinden koştu

Uzamadı orda bir lider düştü

Bu bir Arap baharı dediler buna.”

 Arap Baharı 17 Aralık 2010 Tunus’ta bir gencin kendini yakmasının ardından

tüm Tunus halkının giriştiği eylemle beraber Arap dünyasına gelen bunalım dönemidir.

Yapılan protesto sonucu birçok Arap ülkesi, Tunus’tan etkilenip özgürlük için

savaşmıştır. “Tunus, Mısır, Libya, Suriye, Bahreyn, Ürdün, Yemen” gibi ülkeler Arap

baharından etkilenen ülkelerdir. Âşık Ali Molla, bu baharın bir kandırmacadan ibaret

olduğunu, işin içinde başka oyunların oynandığının farkına vararak “Arap Baharı” adlı

şiirini kaleme alır.

3.5. Doğa

 Âşık Molla Musa’nın şiirlerinde birçok konu bulmak mümkündür. Ancak bazı

konular diğerlerine göre daha öne çıkmaktadır. Çünkü o, duyarlı ve vatanperver bir halk

şairidir. Bizzat halkının içindendir, köylüdür. Günümüz şehir yaşantısının ve

yaşayanlarının köyden uzaklığı bir nevi “sessizlikten ve doğa”dan uzaklığı olarak da

algılanabilir. Bu nedenle bir halk şairinde doğaya yakınlıkla beraber sessizliğin birer

yansıması olarak yalnızlık ve gurbeti görmek çok doğaldır. Ali Molla, şiirlerinde özlem

duyduğu doğup büyüdüğü yerleri anlatırken bize oraların küçük birer portresini

betimlemektedir.

“Aslını sorsan Osmanlı soyu

Türkmence konuşur dili Bucak´ın

Misafirperverdir, güzeldir huyu

Herkese açıktır kolu Bucak´ın.

Ufacık köylerin denize bakar

Berrak suları pınarlarından akar

Ayrılığın hasreti içimi yakar

Türkiye´ye kavuşur yolu Bucak´ın.

Dört mevsimde yeşil görünür ovası

Dertlere derman verir havası

Yükseğinde vardır şahin yuvası

Ak denize akar seli Bucak´ın.”

Ali Molla, verilen dörtlüklerde Bucak beldesinin güzelliklerini betimlemiştir.

Bucak’ın Osmanlı soyundan ve misafirperver bir halkının olmasının yanında denize

bakan yeşillikler içinde bir konuma sahip olduğunu da dile getirmiştir.

“Çağlar akar derelerin çayların

Serin olur dört mevsimde ayların

Güreş tutar ağaların beylerin

Suriye´yi Türkiye’ye katansın Yayladağı.

Yemyeşildir tepelerin düzlerin

Şahin bakışlıdır halkın güler yüzlerin

Bizim için kan ağlıyor gözlerin

Sen gönlümüzde yatansın Yayladağı.”

 Âşık, Türkmen kampının kurulu olduğu Yayladağı’nı da kendi bakış açısına

göre anlatmaya çalışmıştır. Yayladağı ile Bayır-Bucak’ı ayıran dağın Türkmen Dağı

olduğundan daha önce bahsetmiştik. Dağın her iki yakasının iklim özelliği hemen

hemen aynıdır. Bu yüzden Yayladağı’na gelen Türkmen hem kültür olarak hem de iklim

olarak zorluk yaşamamışlardır. Söz konusu bu durum, ilgili şiirin bölümünde ifade

edilmiştir.

3.6. Aşk

 Edebiyatta aşk, sevende haddinden fazla, sevilende ise yok denecek kadar

azdır. Seven için aşk, sonsuzdur. Âşığın gönlünde tecelli eden bu duygu, onu ölüme bile

götürür. Yani daha ilk etapta aşkın başında sevilenin uğruna can vermek bile gerekirse

mübahtır. Bu durumdan şikâyet ise yersizdir. Aşkın yüceliği gizli tutulmasındadır.

Sevilen ile sevenden başkası bunu bilmemelidir. Aşkın açtığı yaralar, asla kapanmaz.

Aşk bir denizdir, içine dalmayınca anlaşılmaz, dalınca da kara görünmez. Şair,

sevgilisinden bahsederken bütün bunları birer vesile bulup söyleyiverir. Bu söyleyişte

kimi zaman mübalağa da esastır. Hatta aşkın dile gelmesi için bazen bir bakış, bazen bir

söz, bazen de sevgilinin adının anılması yeterlidir. Aşk hakkında âşığın sözü, asla

tükenmez. Molla Musa da şiirlerinde kendinden daha çok sevdiği ve kıymet verdiği

aşkını yani sevdiğini dile getirmiştir.

 “Uzak olur dostlar gurbetin yolu

Gidiyorum yüreğim hasret dolu

Mahmur gözleri yârin gözlüyor yolu

Ağlama yârim ağlama kader böyleymiş.

Söyleyin var mıdır dünyada ayrılıktan acı

Doktorlar bulamamış bu derde ilacı

Yârim emanet sizlere baba, ana, bacı

Ağlama yârim ağlama kader böyleymiş.”

 Âşıklık geleneğinde işlenen konulardan biri de gurbettir. Âşıklar hayatlarını

kazanmak için gurbete giden ve sıla hasretiyle yanıp tutuşan insanların duygularını dile

getirmişlerdir (Türkan, 2016: 78). Ali Molla Musa’da ise gurbet, sevdiğinden ayrı

kaldığında başlar. Bu düşünceyle askere gittiği esnada çektiği sıla ve yâr özlemini

verilen dörtlüklerde dile getirmiştir.

“Kalbimi doldurdun yıllardan beri

Senin muhabbetin canda Fadimem

Aşkına kurbanım veririm seri

İsmin dolaşıyor kanda Fadimem.

Kadir Mevla’m seni övmüş yaratmış

Senin aşkını kalbime atmış

Gönül köşesinde bir mekân tutmuş

Akıl mı koydun sen bende Fadime.”

 Ali Molla ilk göz ağrısı, sevdiği kadınla çok erken yaşlarda tanışır. Onunki ilk

görüşte aşktır. Fadime’sine olan aşkı, onda akıl bırakmaz ve âşığa: “Akıl mı koydun sen

bende Fadime’m” mısraını söyletir. Her âşıkta olduğu gibi Molla Musa’nın da sevdiği

ona göre dünyalar güzelidir. Ve gözü ondan başkasına her daim kördür. O, hakkıyla

seven her âşık gibi sevdalısının Allah tarafından kendisine verilmiş bir emanet olduğunu

ve bu emanet ile bir ömür boyu aynı yastıkta kocaması gerektiğini bilenlerdendir.

Fadime’sinden bir an ayrı olmaya dayanamayan âşık, onsuz geçen her anında kendinin

eksik kaldığını dile getirmiştir.

“Hakk’ın emri ile seni sevmişim

O Melek’e benzer yüzüne kurban

Ayrılamam senden gönül vermişim

Sütten kardan beyaz özüne kurban.”

 Âşık, sevdiğini meleğe, sevdiğinin özünü ise süte ve kara benzetmektedir. Ali

Molla eşine olan sevgisini her zaman çekinmeden dile getirmektedir. Verilen dörtlükte

de sevgili eşine olan aşkını mısralarına dökmüştür.

“Mesken oldu bana dağlar arası

Ayrılık bir verem yoktur çarası

Sensiz azalmıyor gönül yarası

Yanıp ta savrulan küllere döndüm.”

 Ali Molla Musa Suriye savaşı çıkınca cepheye çağrılır. Âşık cepheye

çağrıldığı için değil sevdiğinden ayrı kalacağı için çok üzülür. Gittiği cephe iki dağın

arasıdır ve görevi tank atıcısıdır. Eşine duyduğu özlem ile cephede “Döndüm” şiirini

kaleme alır.

SONUÇ

 Âşıklık geleneğinin kökeni konusunda çeşitli görüşler bulunmakla birlikte

genel kabul, âşıklığın ozan-baksı edebiyatı olarak adlandırılan Türk destan anlatım

geleneğine dayandığı ve Türklerin İslamiyet’i kabul etmesinden sonra ortaya çıkan

tasavvufi düşünce ile Selçuklu ve Osmanlı yaşamı biçimi ve kabullerinin bu geleneği

şekillendirdiği yönündedir. Âşık, güzellikleri övdüğü ve acıları dramatik bir dille

vurguladığı kendi deyişlerini veya ustalarının deyişlerini yöresel ezgilerle saz eşliğinde

söyler. Âşıklar tarafından söylenen şiir ve hikâyeler, sevgiliye duyulan özlemi, ilahi

aşkı, kahramanlık hikâyelerini ve döneminin toplumsal sorunlarını konu edinir.

 Bayır-Bucak Türkmenleri, günümüz Suriye topraklarında Türkmenlerin

çoğunlukta olduğu, Türkiye ile sınırını Türkmen Dağı’nın çizdiği bir yerde yaşamlarını

sürdürmektedir. Gelenek görenek bağlamında ciddi benzerliklerin olması son derece

doğal bir durumdur. Çünkü onlar da bizzat Atayurdu’nun bağrından çıkıp gelen öz

Türkmenlerdir. Türkiye ve Türk Dünyasının en ücra köşelerine kadar gelenek

bağlamında karşımıza çıkan âşıklar, söz konusu yörede de görülmektedir. Bu noktada

böyle bir çalışmayı yapmamızın yegâne amacı, çorbaya tuz katmak inancımızdan

gelmektedir. Çünkü bugüne kadar yörenin âşıkları ve âşıklık geleneği ile detaylı

çalışmalar yapılmamıştır. Bu bağlamda bu çalışma ile Bayır-Bucak Türkmen

âşıklarından Âşık Ali Molla Musa’nın şiirleri esas alınarak geleneğin belki de

unutulmaya yüz tutmuş bir temsilcisi kayıt altına alınmıştır. Âşıklık geleneğini Anadolu

toprakları dışında da devam ettirmeye çalışan Bayır-Bucaklı Türkmen âşık Ali Molla

Musa usta çırak ilişkisi içinde yetişmemiş olmasına rağmen halkının sesi olmuştur.

Savaşın insanlar üzerinde fiziksel ve ruhsal etkilerini söze döken âşık hemen her konuda

şiir söylemiştir. İşlediği konulardan bazıları; millî-dinî duygular, sosyal eleştiri, güncel,

doğa, aşk, vb. Şiirlerinde yalın ve anlaşılır bir dil kullanan âşık, geleneğin devamı

sayılan saz ve söz ile icrayı birlikte yerine getirmektedir.

https://www.youtube.com/watch?v=QYmTjYb7_UA

 https://www.youtube.com/watch?v=tg7CY3nk6NU

Kaynakça

Tarih Okulu Dergisi (TOD) Ağustos 2018 Agust 2018 Yıl 11, Sayı XXXV, ss. 174-206.http://www.johschool.com/

ARTUN, Erman (2008), Âşık Edebiyatı Araştırmaları, Kitabevi Yay. İstanbul.

ARTUN, Erman (2014), Türk Halk Edebiyatına Giriş, Karahan Kitabevi,

Adana.

BOZOĞLAN, İsmet (2017), Dünden Bugüne Suriye Türkmenleri I (BayırBucak Türkmenleri), Suriye Kültür Meclisi Kültür Yay. Ankara.

ÇOBANOĞLU, Özkul (1999) Osmanlı Devletinde Türk Halk Kültürünün

Değişim ve Dönüşüm Dinamikleri, Osmanlı, Kültür ve Sanat C.9, Yeni Türkiye

Yayınları, Ankara.

DİZDAROĞLU, Hikmet (1969), Halk Şiirinde Türler, Ankara Üniversitesi

Basım Evi, Ankara.

DURBİLMEZ, Bayram (2008), Âşık Edebiyatı Araştırmaları: Taşpınarlı Halk

Şairleri, Ürün Yayınları, Ankara.

ERASLAN, Kemal (1994), Divan-ı Lugat-it Türk’te Aruz Vezni ile Yazılmış

Şiirler, Türk Dil Araştırmaları Yıllığı, Belleten, Ankara.

GÖZLER, H. Fethi (1986), “Dünkü ve Bugünkü Edebiyatımızda Mahlas

Meselesi”, Erciyes, Yıl 9, Sayı: 100.

GÜNAY, Umay (1999), Âşık Tarzı Şiir Geleneği, Akçağ Yayınları, Ankara.

GÜNAY, Umay (1992), Türkiye’de Âşık Tarzı Şiir Geleneği ve Rüya Motifi,

Akçağ Yayınları, Ankara.

GÜVENÇ, Bozkurt, (1993), Türk Kimliği, Kültür Bakanlığı: Ankara.

KAFALI, Mustafa, (1973), “Suriye Türkleri-I”, Töre Dergisi, S. 21, Ankara.

KAFESOĞLU, İbrahim (2005), Türk Milli Kültürü, Ötüken Yayınları,

İstanbul.

KÖPRÜLÜ, M. Fuat (1989), Edebiyat Araştırmaları I, Ankara.

ÖZARSLAN, Metin (2001), Erzurum Âşıklık Geleneği, Akçağ Yayınları,

Ankara.

Hüseyin Kürşat Türkan - Ayşe Çelik Kan

SEVİM, A. (1989), Suriye ve Filistin Selçukluları Tarihi, Türk Tarih Kurumu

Yayınları: Ankara.

TURAN, Osman (1996), Türk Cihan Hâkimiyeti Mefkûresi Tarihi, Boğaziçi

Yayınları Kültür, İstanbul.

TÜRKAN, H. Kürşat (2017), Âşık Duran Bebek, Kömen Yayınları, Konya.

TÜRKAN, H. Kürşat (2016), Âşık Kıraç Ata (Ekrem Kıraç)’nın Hayatı Sanatı

ve Şiirleri, Kömen Yayınları, Konya.

YILMAZ, Ali (2017), Türk İslam Edebiyatı, Grafiker Yayınları, Ankara.

İnternet Kaynakları

(http://suriyeturkmenmeclisi.org/tr/6-suriye-ve-tuerkmen-gercegi) Erişim

tarihi: 10.08.2018

Kaynak Kişiler

KK1. Halil Molla Musa (Âşığın babası)

KK2. Ali Molla Musa (Âşık)

KK3. Fatma Bozoğlan (Âşığın Eşi)